Wspólnotowy system szybkiej wymiany informacji RAPEX

System ostrzegania RAPEX umożliwia szybką wymianę informacji pomiędzy 31 krajami europejskimi a Komisją Europejską na temat niebezpiecznych produktów nieżywnościowych stanowiących zagrożenie dla zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów.

System został utworzony w 1984 r. w celu zapewnienia wysokiego poziomu ochrony zdrowia i bezpieczeństwa konsumentów na obszarze Jednolitego Rynku Unii Europejskiej. Podstawą prawną jego funkcjonowania jest dyrektywa 2001/95/WE Parlamentu Europejskiego i Rady z 3 grudnia 2001 r. w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów. RAPEX obejmuje swoim zakresem wszystkie produkty nieżywnościowe przeznaczone dla konsumentów oraz te, odnośnie których istnieje prawdopodobieństwo, że mogą być przez nich użyte. Należy podkreślić, że system nie zawiera informacji na temat środków farmaceutycznych i wyrobów medycznych. Nie znajdziemy w nim również adnotacji odnośnie produktów spożywczych.

RAPEX stanowi bardzo wygodne i rzetelne źródło informacji o produktach niebezpiecznych nie tylko dla organów nadzoru rynku odpowiedzialnych za monitorowanie zgodności produktów z wymogami bezpieczeństwa i organów odpowiedzialnych za kontrole granic zewnętrznych, ale również dla importerów, dystrybutorów i konsumentów.

 

Gdzie szukać informacji?

Notyfikacje w systemie RAPEX odnajdziemy, wpisując w wyszukiwarce hasło „RAPEX” lub link: https://ec.europa.eu/consumers/consumers_safety/safety_products/rapex/alerts/?event=main.listNotifications

Komisja publikuje (w systemie cotygodniowym) przegląd wpisów zgłaszanych przez władze poszczególnych krajów. Notyfikacje te zawierają informacje o wykrytych produktach niebezpiecznych, zidentyfikowanych zagrożeniach i środkach podjętych w kraju powiadamiającym w celu zapobiegnięcia bądź ograniczenia ich wprowadzania do obrotu lub wykorzystania. Środki zaradcze mogą być nakazywane przez organy krajowe (np. UOKiK) – są to wówczas tzw. środki przymusowe, lub podejmowane bezpośrednio przez podmioty gospodarcze (tzw. działania dobrowolne). Każdy alert zawiera również informacje o innych krajach, w których wykryto ten sam produkt i podjęto dalsze działania.

W przypadku stwierdzenia, że wybrany produkt może nie być bezpieczny, organ nadzoru danego kraju w zależności od okoliczności:

  • nakazuje oznaczenie produktu odpowiednimi ostrzeżeniami dotyczącymi zagrożeń, które może stwarzać;
  • uzależnienia wprowadzenia produktu do obrotu od spełnienia określonych warunków;
  • nakazuje opublikować ostrzeżenie dla konsumentów o zagrożeniach, które produkt może stwarzać wobec określonych osób;
  • nakłada tymczasowy zakaz dostaw, oferowania dostaw i prezentacji produktu;
  • zakazuje wprowadzania produktu do obrotu;
  • nakazuje wycofanie produktu z rynku;
  • nakazuje odzyskanie produktu od konsumentów;
  • nakazuje zniszczenie wycofanego lub odzyskanego produktu.

Rodzaje podejmowanych działań uzależnione są od rodzaju i stopnia stwierdzonego zagrożenia. Jeżeli nieprawidłowości mogą zostać wyeliminowane np. poprzez uwidocznienie odpowiednich ostrzeżeń i informacji, organ nadzoru nakazuje ich umieszczenie np. w oznakowaniu wyrobu. Jeżeli natomiast zagrożenia wynikają z wad konstrukcyjnych, trudnych lub niemożliwych do wyeliminowania, środki podejmowane przez organ nadzoru mają charakter bardziej rygorystyczny.

W systemie RAPEX znajdziemy szereg produktów pogrupowanych w następujące kategorie:

  • produkty chemiczne;
  • artykuły i wyposażenie dla dzieci;
  • ubrania, tekstylia i akcesoria modowe;
  • kosmetyki;
  • urządzenia elektryczne;
  • akcesoria sportowe/hobby;
  • oświetlenie;
  • pojazdy silnikowe;
  • artykuły pirotechniczne;
  • zabawki;

Jak szukać?

Jeżeli chcemy zapoznać się z aktualnymi notyfikacjami umieszczonymi w systemie w ciągu ostatnich tygodni, wystarczy wybrać odpowiedni, interesujący nas raport. Należy przy tym pamiętać, że pojawią się w nim notyfikacje dotyczące wszystkich kategorii.

Jeżeli interesuje nas konkretny produkt lub kategoria albo jeżeli chcemy odnaleźć starsze alerty, wystarczy kliknąć w ikonę „Search alerts”. Wyszukiwarka pozwala na precyzyjne określenie poszukiwanego wyrobu poprzez określenie takich kryteriów, jak:

  • rok notyfikacji,
  • dowolny tekst (słowo-klucz),
  • kategoria wyrobu,
  • marka,
  • nazwa,
  • kraj zgłaszający (do wyboru),
  • kraj pochodzenia (do wyboru),
  • rodzaj stwierdzonego ryzyka (do wyboru):
  • poparzenie,
  • chemiczne,
  • zadławienie,
  • uszkodzenie słuchu,
  • utonięcie itp.,
  • stopień zagrożenia (do wyboru):
  • poważny,
  • inne,
  • użytkownicy produktu:
  • do profesjonalnego użytku,

Zanim jednak produkt trafi do systemu RAPEX, musi zostać poddany szczegółowej ocenie ryzyka. Ryzyko jest ogólnie rozumiane jako zagrożenie dla zdrowia lub nawet życia człowieka lub jako czynnik wywołujący istotne szkody materialne. Ludzie podejmują jednak ryzyko, zdając sobie sprawę z możliwości wystąpienia szkody, ponieważ szkoda nie zawsze powstaje. Na przykład wchodzenie po drabinie zawsze wiąże się z możliwością upadku z niej i doznania urazu. „Upadek” jest więc „powiązany z drabiną”; stanowi nieodłączny element korzystania z drabiny i nie można go wykluczyć. „Upadek” jest zatem nazywany nieodłącznym zagrożeniem związanym z drabiną. Zagrożenie to nie zawsze się jednak urzeczywistnia, ponieważ wiele osób korzysta z drabin i z nich nie spada ani nie doznaje urazu. Wskazuje to na pewną możliwość (lub prawdopodobieństwo) urzeczywistnienia się nieodłącznego zagrożenia, ale nie na pewność jego urzeczywistnienia się. Mimo że niebezpieczeństwo zawsze istnieje, można zminimalizować prawdopodobieństwo jego urzeczywistnienia się (np. poprzez zachowanie ostrożności podczas wchodzenia po drabinie)*. Za pomocą stosownej metodologii badane jest potencjalne ryzyko wystąpienia urazu i w zależności od jego wyników podejmowane są dalsze działania, czyli środki przymusowe dyktowane przez organ nadzoru, lub dobrowolne działania naprawcze przedsiębiorcy.

Jak wskazuje Komisja Europejska, liczba zgłoszeń do systemu oraz osób z niego korzystających z roku na rok wzrasta. W roku 2016 odnotowano 2044 powiadomienia i 3824 reakcje. Liderami są w tym przypadku Niemcy (319 notyfikacji), Hiszpania (224 notyfikacje), Francja (199 notyfikacji), Węgry (192 notyfikacje). Polska w 2016 r. dokonała 51 zgłoszeń, co stanowi dobry wynik**.

Produktami najczęściej trafiającymi do systemu RAPEX w 2016 r. były:

  1. ZABAWKI 26%
  2. POJAZDY SILNIKOWE 18%
  3. WYROBY DLA DZIECI 13%
  4. URZĄDZENIA ELEKTRYCZNE 7%
  5. UBRANIA, TEKSTYLIA I ACESORIA MODOWE 5%
  6. INNE 31%

Niestety, dokonując przeglądu notyfikacji zgłaszanych do systemu, nie da się nie zauważyć, że zabawki zdominowały cotygodniowe raporty. Na podstawie dokonanych analiz i podsumowań można wskazać najczęściej występujące zagrożenia, tj.:

  • ryzyko zadławienia (39%);
  • substancje chemiczne (33%);
  • różne obrażenia (11%);
  • uszkodzenie słuchu (5%);
  • uduszenie (4%);
  • inne zagrożenia (8%).

Zagrożenia chemiczne nie są widoczne, a ich wpływ na zdrowie konsumentów ma charakter utajony i długoterminowy. Dobrym przykładem tego typu ryzyka są ftalany, często stosowane jako zmiękczacz plastiku. Ftalany znajdują się w zabawkach, artykułach pielęgnacyjnych dla dzieci, a nawet w ubraniach. Innym przykładem mogą być barwniki azowe. Uwalniające się z nich nitrozoaminy, na skutek bezpośredniego i długotrwałego kontaktu ze skórą mogą wywoływać raka, mutacje komórek lub wpływać na reprodukcję.

Notyfikacje systemu RAPEX dotyczą bezpieczeństwa produktów wytwarzanych na całym świecie. Jak pokazują dane statystyczne, Chiny pozostają numerem jeden pod względem stwierdzonych zagrożeń. Niemniej jednak należy zauważyć, że w 2016 r. odsetek powiadomień, w których jako kraj pochodzenia zostały wskazane Chiny (w tym Hongkong), zmniejszył się do 53%, co stanowi spadek o 9% w porównaniu z rokiem 2015. Na kolejnych pozycjach uplasowały się kolejno: Niemcy, USA, Francja, Turcja, Włochy i Japonia. Znajomość kraju pochodzenia w dużym stopniu przyczynia się do śledzenia niebezpiecznych wyrobów. Pozwala to nie tylko dotrzeć do źródła – producenta, ale przede wszystkim ustalić kierunki sprzedaży do importerów i dystrybutorów.

Przed podjęciem decyzji o zakupie lub imporcie określonego produktu można skorzystać z systemu RAPEX, aby przekonać się czy produkt, który zamierzamy nabyć, nie został uznany za niebezpieczny. Jest to szczególnie istotne dla importerów i producentów, na których ustawa z dnia 13 kwietnia 2016 r. O systemach oceny i zgodności nakłada szczególne obowiązki: wprowadzanie do obrotu wyłącznie wyrobów, który spełniają wymagania (są bezpieczne), oraz niewprowadzanie do obrotu ani nieoddawanie do użytku wyrobów, odnośnie których istnieje uzasadniona wątpliwość w zakresie spełniania określonych wymagań.

BMMJ Solutions Consulting Group

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

 

* Decyzja komisji z dnia 16 grudnia 2009 r. ustanawiająca wytyczne dotyczące zarządzania wspólnotowym systemem szybkiej informacji RAPEX, utworzonym na mocy art. 12, oraz procedurą zgłoszeniową ustanowioną na mocy art. 11 dyrektywy 2001/95/WE (dyrektywa w sprawie ogólnego bezpieczeństwa produktów).

** Rapid Alert System for dangerous products working together to keep consumers safe 2016 – annual report.