Przedawnienie roszczeń w prawie cywilnym

Niewykonanie obowiązku przez dłużnika lub nierealizowanie uprawnień przez wierzyciela w połączeniu z upływem czasu może skutkować brakiem możliwości dochodzenia spełnienia świadczenia przez dłużnika, a więc utratą przez wierzyciela przysługującego mu prawa. Należy bowiem pamiętać, że instytucja przedawnienia ma na celu ochronę dłużnika, a nie wierzyciela. Z tego powodu warto znać terminy obowiązujące w przypadku dochodzenia roszczenia majątkowego.

Przedawnieniu z zakresu stosunków cywilnoprawnych, z zastrzeżeniem wyjątków przewidzianych w ustawie, ulegają wszystkie roszczenia majątkowe, z wyłączeniem roszczeń właściciela o wydanie mu nieruchomości oraz roszczenia o naruszenie dóbr osobistych. Ten, przeciwko któremu przysługuje roszczenie, może zrzec się zarzutu przedawnienia, przy czym jeśli nastąpi to przed upływem terminu, jest nieważne. Po upływie terminu przedawnienia nie można domagać się zaspokojenia roszczenia przysługującego przeciwko konsumentowi.

Nim będzie za późno…

Terminy przedawnienia roszczeń cywilnoprawnych określają przepisy prawa. Termin przedawnienia oznacza okres, przez jaki wierzyciel może wyegzekwować swoją wierzytelność od dłużnika lub kontrahenta. Bieg terminu przedawnienia liczony jest od dnia, w którym roszczenie stało się wymagalne. Przyjmuje się, że następuje to wraz z upływem ostatniego dnia, w którym powinno nastąpić spełnienie świadczenia. I tak np. jeżeli sprzedawca wystawił fakturę z terminem zapłaty wskazanym na 31 lipca 2020 r., roszczenie stanie się wymagalne z dniem 1 sierpnia 2020 r. i od tego dnia będzie biegł termin przedawnienia. Inne terminy biegu przedawnienia mogą wynikać z ustawy. Przykładowo roszczenia z umowy przedwstępnej przedawniają się z upływem roku od dnia, w którym umowa przyrzeczona miała zostać zawarta.

Zasadą obowiązującą w prawie polskim jest termin przedawnienia roszczeń z zakresu prawa cywilnego wynoszący 6 lat, a dla roszczeń o świadczenia okresowe oraz roszczeń związanych z prowadzeniem działalności gospodarczej – 3 lata.

 Prawo przewiduje jednak szereg wyjątków od tej zasady, o których najczęściej się zapomina, a które wbrew wyjątkowemu charakterowi dotyczą roszczeń powszechnie występujących w obrocie gospodarczym. Wśród tych wyjątków jest termin przedawnienia roszczeń z tytułu sprzedaży dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa sprzedawcy (np. z tytułu zapłaty ceny wynikającej z faktury wystawionej w związku ze sprzedażą towarów określonego rodzaju, dokonanej w zakresie działalności przedsiębiorstwa), który wynosi 2 lata.

Dwuletni okres przedawnienia roszczeń dotyczy ponadto:

• roszczeń prowadzących gospodarstwo rolne z tytułu sprzedaży płodów rolnych i leśnych;
• roszczeń wynikających z umowy o dzieło – liczonych od dnia oddania dzieła, a jeżeli dzieło nie zostało oddane – od dnia, w którym zgodnie z treścią umowy miało być oddane;
• roszczeń z umowy-zlecenia i z umowy o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, o wynagrodzenie za spełnione czynności oraz o zwrot poniesionych wydatków przysługujących osobom, które stale lub w zakresie działalności przedsiębiorstwa trudnią się czynnościami danego rodzaju i roszczeń z tytułu zaliczek udzielonych tym osobom;
• roszczeń z umowy-zlecenia i z umowy o świadczenie usług, które nie są uregulowane innymi przepisami, z tytułu utrzymania, pielęgnowania, wychowania lub nauki, jeżeli przysługują osobom trudniącym się zawodowo takimi czynnościami albo osobom utrzymującym zakłady na ten cel przeznaczone;
• wzajemnych roszczeń producenta i kontraktującego – liczonych od dnia spełnienia świadczenia przez producenta, a jeśli świadczenie nie zostało spełnione przez producenta – od dnia, w którym powinno być spełnione;
• roszczeń wynikających ze stosunku rachunku bankowego, za wyjątkiem roszczeń o zwrot wkładów oszczędnościowych.

Krótszy, sześciomiesięczny termin przedawnienia roszczeń Kodeks cywilny przewiduje dla:

• roszczeń biorącego pożyczkę o wydanie jej przedmiotu – liczony od chwili, gdy przedmiot pożyczki miał być wydany;
• przysługujących przewoźnikowi roszczeń przeciwko innym przewoźnikom, którzy uczestniczyli w przewozie przesyłki – liczony od dnia, w którym przewoźnik naprawił szkodę, albo od dnia, w którym wytoczone zostało przeciwko niemu powództwo;
• roszczeń sprzedawcy w związku z wadliwością sprzedanego towaru – liczony od dnia poniesienia kosztów przez sprzedawcę w wyniku wykonania uprawnień z tytułu rękojmi przez konsumenta, jednak nie później niż w dniu, w którym sprzedawca powinien wykonać swoje obowiązki wobec konsumenta.

Z kolei roczny termin przedawnienia roszczeń ustawa wiąże z:

• roszczeniami wynajmującego przeciwko najemcy o naprawienie szkody z powodu uszkodzenia lub pogorszenia stanu rzeczy – liczony od dnia jej zwrotu;
• roszczeniami najemcy przeciwko wynajmującemu o zwrot nakładów na rzecz albo zwrot nadpłaconego czynszu – liczony od dnia zwrotu rzeczy;
• roszczeniami zastawcy przeciwko zastawnikowi o naprawienie szkody z powodu pogorszenia stanu rzeczy – liczony od dnia jej zwrotu;
• roszczeniami zastawnika przeciwko zastawcy o zwrot nakładów na rzecz – liczony od dnia jej zwrotu;
• roszczeniami użyczającego przeciwko biorącemu do używania o naprawnienie szkody za uszkodzenie lub pogorszenie stanu rzeczy – liczony od dnia jej zwrotu;
• roszczeniami biorącego do używania przeciwko użyczającemu o zwrot nakładów na rzecz oraz o naprawienie szkody poniesionej wskutek wad rzeczy – liczony od dnia jej zwrotu;
• roszczeniami z umowy spedycji;
• roszczeniami z tytułu rękojmi za wady fizyczne i prawne (o usunięcie wady lub wymianę rzeczy sprzedanej na wolną od wad) – liczony od dnia stwierdzenia wady.

Trzyletni termin przedawnienia roszczeń ustawodawca przewidział dla:

• roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej czynem niedozwolonym – liczony od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się albo przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia (jednakże termin ten nie może być dłuższy niż 10 lat od dnia, w którym nastąpiło zdarzenie wywołujące szkodę), przy czym:

○ jeżeli szkoda wynikła ze zbrodni lub występku, roszczenie o naprawienie szkody ulega przedawnieniu z upływem 20 lat od dnia popełnienia przestępstwa, bez względu na to, kiedy poszkodowany dowiedział się o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia;

○ w razie wyrządzenia szkody na osobie przedawnienie nie może się skończyć wcześniej niż z upływem 3 lat od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się o szkodzie i o osobie obowiązanej do jej naprawienia;

○ przedawnienie roszczeń osoby małoletniej o naprawienie szkody na osobie nie może skończyć się wcześniej niż z upływem 2 lat od uzyskania przez nią pełnoletniości;

• roszczeń o naprawienie szkody wyrządzonej przez produkt niebezpieczny – liczony od dnia, w którym poszkodowany dowiedział się lub przy zachowaniu należytej staranności mógł się dowiedzieć o szkodzie i osobie obowiązanej do jej naprawienia (w każdym wypadku roszczenie przedawnia się z upływem lat 10 od wprowadzenia produktu do obrotu);
• roszczeń z umowy ubezpieczenia.

Pięcioletni termin przedawnienia roszczeń ustawodawca przewidział dla roszczeń wynikających z dziedziczenia, tj.

• roszczeń uprawnionego z tytułu zachowku – liczony od ogłoszenia testamentu;
• roszczeń spadkobierców o zmniejszenie zapisów zwykłych i poleceń – liczony od ogłoszenia testamentu;
• roszczeń przeciwko osobie zobowiązanej do uzupełnienia zachowku z tytułu otrzymanych od spadkodawcy zapisu windykacyjnego lub darowizny – liczony od otwarcia spadku;
• roszczeń z tytułu zapisu – liczony od dnia wymagalności zapisu.

Uwaga! Termin przedawnienia dla:

• roszczeń stwierdzonych prawomocnym orzeczeniem sądu lub innego organu powołanego do rozpoznawania sprawy danego rodzaju albo orzeczeniem sądu polubownego,
• roszczeń stwierdzonych ugodą zawartą przed sądem albo sądem polubownym albo ugodą zawartą przed mediatorem i zatwierdzoną przez sąd,

wynosi 6 lat, przy czym stwierdzone w ten sposób roszczenie o świadczenie okresowe należne w przyszłości przedawnia się z upływem 3 lat.

Należy również mieć na uwadze, iż koniec terminu przedawnienia przypada na ostatni dzień roku kalendarzowego, chyba że termin przedawnienia jest krótszy niż 2 lata. Przykładowo, jeżeli dokonaliśmy sprzedaży w ramach prowadzonego przedsiębiorstwa, wyznaczając kontrahentowi termin do zapłaty ceny przypadający na 30 lipca 2020 r., co do zasady roszczenie o zapłatę ceny wobec kupującego przedawni się z upływem 31 grudnia 2022 r.

 Bieg przedawnienia nie rozpoczyna się, a rozpoczęty ulega zawieszeniu co do roszczeń, które:

• przysługują dzieciom przeciwko rodzicom – przez czas trwania władzy rodzicielskiej (np. co do roszczeń alimentacyjnych);
• przysługują osobom niemającym pełnej zdolności do czynności prawnych przeciwko osobom sprawującym opiekę lub kuratelę – przez czas sprawowania przez te osoby opieki lub kurateli;
• przysługują jednemu z małżonków przeciwko drugiemu – przez czas trwania małżeństwa;
• wszelkich roszczeń, gdy z powodu siły wyższej uprawniony nie może ich dochodzić przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznawania spraw danego rodzaju – przez czas trwania przeszkody.

Terminy przedawnienia roszczeń nie mogą być przez strony umownie zmieniane (skracane ani przedłużane). Bieg przedawnienia roszczenia może jednak zostać przerwany. Przerwanie biegu przedawnienia może nastąpić jedynie w wypadkach wskazanych w przepisach Kodeksu cywilnego na skutek czynności dokonanej przez dłużnika lub wierzyciela, tj.:

• przez każdą czynność przed sądem lub innym organem powołanym do rozpoznania spraw lub egzekwowania roszczeń danego rodzaju albo przed sądem polubownym, przedsięwziętą bezpośrednio w celu dochodzenia lub ustalenia albo zaspokojenia lub zabezpieczenia roszczenia;
• przez uznanie roszczenia przez osobę, przeciwko której ono przysługuje;
• przez wszczęcie mediacji.

Nie przerywa zatem biegu przedawnienia samo wystąpienie do dłużnika z żądaniem (wezwaniem) zapłaty zaległej kwoty, nawet z zagrożeniem wystąpienia na drogę sądową w przypadku braku zapłaty. Przerwanie biegu przedawnienia skutkuje zniesieniem dotychczasowego biegu przedawnienia. Po każdym przerwaniu przedawnienie biegnie na nowo.

Mając powyższe na uwadze, aby wierzyciel mógł skutecznie dochodzić przysługującej mu wierzytelności, powinien mieć na uwadze instytucję przedawnienia roszczenia, terminy z tym związane orz możliwości przerwania jego biegu. Czas, w którym pozostaje w dochodzeniu przysługującej mu należności bądź innego uprawnienia, działa bowiem na jego niekorzyść.

Luiza Kwaśnicka, radca prawny w Grabowski i Wspólnicy Kancelaria Radców Prawnych Sp.k.